Lastige ouders? Is goed onderwijs te veel gevraagd?

Basisscholen hebben last van kritische, overvragende ouders, zo lezen we in kranten en tijdschriften, bijv. in de Volkskrant van 19-2-2022. Ouders verwachten veel te veel van de school en proberen met bijlessen en remedial teaching de kansen van hun kinderen te vergroten. Er is een wildgroei aan buitenschoolse ondersteuningspraktijken, waarvoor veel ouders graag de portemonnee trekken. “Schandelijk”, roepen tegenstanders. “Dit leidt tot nog meer kansenongelijkheid!”  
Bestaan deze (te) veeleisende ouders? Ja, absoluut. Willen ouders alleen het beste voor hun kind? Ongetwijfeld, welke ouder niet. Maar is het terecht om alle zorgen die ouders hebben op deze negatieve manier te ‘framen’? Ik denk van niet…

Wat mag je van de school van je kinderen verwachten? Overvraag je …

• als je verwacht dat de school goed lees-, schrijf- en rekenonderwijs geeft? Het niveau van het lees- en rekenonderwijs gaat in Nederland al jaren omlaag. Veel kinderen kunnen onvoldoende rekenen en slecht lezen als ze de basisschool verlaten. De Pisa-onderzoeken waarin Nederlandse leerlingen vergeleken worden met die in allerlei buitenlanden zijn schokkend om te lezen. Ben je dan als ouder niet goed bezig als je iets laat bijspijkeren?
• als je verwacht dat kinderen goed les krijgen? Scholen, van de basisschool tot aan mbo en hbo, laten leerlingen heel veel zelfstandig werken.  Het gevolg is dat leerlingen maar weinig instructie krijgen: ze moeten veel zelf maar uitzoeken. Dat is niet bepaald efficiënt: veel vaardigheden leer je door die uitgelegd te krijgen, door voor te doen, en door vervolgens intensief te oefenen. Als basisscholieren zelfstandig met een weektaak moeten werken, vraagt dat om discipline, concentratie, doorzettingsvermogen, etc. Het gros van de leerlingen krijgt dat niet goed voor elkaar. Het werkt véél beter om dat samen te doen. Het hardop samen de tafels leren in groep 4 houdt iedereen bij de les. Als je samen op het whiteboard een spellingprobleem behandelt, kun je de aandacht precies richten op de moeilijkheid in het woord.  Zelfsturend leren is een enorme opgave, niet alleen voor leerlingen op de basisschool en het voortgezet onderwijs. Het vraagt om executieve functies die doorgaans pas ontwikkelen in de adolescentie. Ook op mbo en hbo worden studenten overvraagd als er heel veel zelfwerkzaamheid wordt verwacht…
• als je verwacht dat kennis over excellent onderwijs de basis vormt voor de manier van lesgeven van de school? Leraren in Nederland worden niet meer opgeleid om les te geven. Didactiek is geen belangrijk vak meer op de pabo’s en lerarenopleidingen.  Leraren zijn procesbegeleiders geworden, die bij het instructie geven de handleiding van de methode volgen, maar niet meer zelf stof (kunnen?) uitleggen als de standaardinstructie niet genoeg is. Vaak moet je iets op verschillende manieren uitleggen om het kwartje te laten vallen. Nergens in het buitenland is de situatie zo doorgeslagen als in Nederland. Ik denk dat dit een belangrijke reden is dat de kwaliteit van het onderwijs achteruit holt. Vooraanstaande hoogleraren denken hier precies zo over, zie bijv. stukken van prof. Paul Kirschner en van prof. Anna Bosman. Prof. John Hattie doorzocht de totale wetenschappelijke literatuur over wat werkt in het onderwijs. Alles wijst dezelfde richting op: leraren moeten gewoon weer lesgeven! Lees ook mijn blog waarom het onderwijs in Nederland geen wereldtop is (maar het wel zou moeten zijn…).
• als je verwacht dat je als ouders je kind mag helpen wanneer dat nodig is? Vooral bij het rekenen wordt dat vaak afgeraden. Docenten zeggen: “jullie (ouders) hebben dat anders geleerd dan hoe wij het de kinderen aanleren, en dat geeft alleen maar verwarring”. Maar zijn die ‘ouderwetse’ methodes zo slecht? Helemaal niet! Sommen onder elkaar op papier uitrekenen werkt altijd, en de handige maniertjes van de moderne rekenboeken werken vaak niet. Als je probeert om 99×99 op een handige manier uit te rekenen, wat kinderen tegenwoordig vaak geneigd zijn te doen, ga je flink de mist in! Tip voor ouders: het grote rekenboek!
• als je rust, duidelijkheid en structuur verwacht in de school? Op veel scholen is het heel onrustig. Het is lawaaiig in de klassen en in de gangen. Zelf kan ik slecht zelfstandig werken als er veel onrust om me heen is. Zouden de leerlingen van tegenwoordig dat beter kunnen dan ik? Als je werkt aan schoolse taken heb je een goede focus nodig op je taak. Als je steeds wordt afgeleid, leer je bijzonder weinig. Je onthoudt nieuwe kennis alleen maar als je je aandacht voor honderd procent bij de leertaak hebt.
• als je meent dat docenten moeten ingrijpen als de klas te druk is of als er wordt gepest? Kinderen leren onvoldoende dat ze zich in de klas rustig moeten gedragen. Ga eens over de grens kijken in Duitsland of België (of in welk land dan ook): er is overal meer discipline en meer rust! Is discipline een vies woord? Ik vind van niet. Natuurlijk begin je met positieve aanpak (respect voor elkaar, duidelijke regels en commitment aan die regels), maar als leerlingen wangedrag blijven tonen, moet je ingrijpen. Je laat niet een hele klas lijden onder het gedrag van enkelen. Trouwens, ook die ‘enkelen’ worden van hun wangedrag echt niet beter…
  Als een school en haar docenten te weinig oog hebben voor discipline, wordt er vaak ook veel gepest. Pesten is niet altijd zichtbaar en een pestprotocol is niet genoeg. De basis is wederzijdse betrokkenheid van leerlingen bij elkaar, empathie als een andere leerling het moeilijk heeft, begrip voor en acceptatie van (en interesse in!) individuele verschillen.
• als je je zorgen maakt over al die leerkrachtwisselingen? Ja, in de afgelopen Coronaperiode is er sprake van overmacht; als docenten uitvallen kun je niet anders. Maar onervaren invallers voor een drukke klas zetten, is een recept voor ellende. Schoolbesturen hebben zoveel mensen die niet lesgeven maar achter bureaus zitten: laat hen een-op-een de onervaren docenten begeleiden, desnoods full time. Dan heb je waarschijnlijk ook minder uitstroom van gedesillusioneerd geraakte docenten…

Natuurlijk ligt niet alles ‘aan de school’.  Alle schermen en schermpjes, social media en spelletjes leiden enorm af. Ouders zouden ook thuis de mobieltjes en de Ipads van hun kinderen in een kluisje moeten leggen als het tijd is om huiswerk te maken. Maar daar gaat deze blog niet over. Ik wil beargumenteren dat ouders zich vaak terecht zorgen maken.

Is dit verhaal niet schromelijk overdreven? Er zijn toch ook goede docenten en goede scholen? Er zijn scholen die goed georganiseerd zijn en al hun energie steken in kwalitatief goed onderwijs. Waar de werkdruk is verminderd door super efficiënt om te gaan met alle ‘bijkomendheden’ die aandacht vragen. Waar docenten zich bijscholen om nog beter te worden in hun vak. Maar deze voorbeelden (zie bijv. enigmaonderwijs.nl/) krijgen te weinig navolging…

Dat het lerarentekort ook flinke gevolgen heeft, snap ik natuurlijk ook. Dat los je niet een-twee-drie op. Ik denk dat het docentenvak niet alleen aantrekkelijker gemaakt kan worden met meer salaris, maar ook door het werk weer leuk te maken. Volgens mij kiest iemand niet voor dit mooie beroep om procesbegeleider te worden, maar om kinderen wat te leren. Het docentschap is een ‘ambachtelijk vak’ waarbij vakkennis én de didactiek om die kennis over te dragen centraal moet staan. Je wilt als docent toch trots zijn op je vak en op je vaardigheid?

Mijn boodschap is dat scholen, in goed Nederlands, naar ‘hun eigen‘ moeten kijken. Zorgen van ouders mag je serieus nemen, want ze zijn vaak terecht. Nederland is geen voorloper met zijn zelfsturende, zelfontdekkende, adaptieve of natuurlijke onderwijsideologietjes, maar de afvaller die de staart van het peloton niet meer in het zicht kan houden. Er voltrekt zich een onderwijsramp (en deze ramp is al heel lang bezig, zoals blijkt uit het rapport van de parlementaire enquetecommissie Dijsselbloem uit 2008). Niet alles ligt aan de kinderen en aan de ouders. Als de school beter presteert, zijn er véél meer tevreden ouders (en kinderen). Dan is er véél minder buitenschoolse begeleiding nodig. Dan stromen er minder (potentieel) goede professionals het onderwijs weer uit. Onderwijsorganisaties, schoolbesturen en directeuren: er is veel werk aan de winkel!